شرح احوال و اشعار شمس مغربی

محمّدبن عزّ الدّین عادل بن یوسف التبریزی معروف به شیرین از بزرگترین شاعران متصوّف و عرفای ایرانی نیمه ی دوّم قرن هشتم هجری و اوائل قرن نهم هجری است. او در اشعار خود مغربی تخلّص می کرد. علت اشتهار او به مغربی و انتخاب این تخلّص را سیاحت و سفر به مغرب نوشته اند. او در قریه ی انبند از قراء رودقات تبریز به دنیا آمد و در زمان شاهرخ بن تیمور گورکانی در تبریز دیده از جهان فرو بست و در قبرستان سرخاب تبریز مدفون شد. از آثار مغربی می توان به رساله ی مرآت العارفین، رساله ی درر الفرید فی معرف? التّوحید، رساله ی جام جهان نما و دیوان اشعار اشاره کرد. دیوان او شامل 1223 بیت عربی، 199 غزل فارسی، 2 قطعه و 2 ترجیع بند و 35 رباعی و نیز 14 ترانه و یک غزل به زبان آذری دارد. درک مفاهیم و مضامین دیوان مغربی بدون در نظر گرفتن عقاید صوفیان درباره ی تأویل اصطلاحات و استعارات شعر عرفانی غیرممکن است. موضوع اصلی شعر او وحدت وجود است. او از پیروان وفادار مکتب وحدت وجودی ابن عربی بود و به تبلیغ و تفسیر عرفان ابن عربی پرداخته است. او در جای جای دیوان خود از تجلّی حق بر عالم کائنات و ظهور موجودات عالم و تمام ذرّات هستی و از واحد بودن حقیقت وجود سخن به میان آورده است و کثرت آن را نتیجه ی تجلّی حق تعالی در صور اعیان می داند و به عبارتی معتقد است وحدت در ذات و حقیقت وجود است و کثرت در مظاهر آن. او هر بار این معانی و مضامین را با تعابیر و اصطلاحات گوناگون تکرار می کند. مغربی در دوره ای می زیسته است که شاعران بزرگی چون حافظ و جامی، شاه نعمت الله ولی، کمال خجندی از بزرگترین شاعران آن دوره بوده اند و مقام شاعری او در آن دوره پوشیده مانده است و کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. در این رساله سعی شده است که زندگی این بزرگ عارف آذربایجانی و دیوان اشعار او بررسی شود تا این که احوالات و شخصیّت شعری او بیشتر شناسانده شود. بررسی زندگی و احوالات مغربی، محتوا و درون مایه ی اشعار او، بررسی بدیع، بیان، عروض و قافیه و ردیف و اصطلاحات عرفانی به کار رفته در شعر او از نکات قابل تأمّل و پژوهش در دیوان مغربی است. بررسی این عوامل ما را یاری خواهد کرد تا درباره ی زندگی و شعر مغربی شناخت بیشتری به دست بیاوریم.